Pù Luông là một khu bảo tồn thiên nhiên được thành lập từ năm 1999, trải dài qua địa phận hai huyện Bá Thước và Quan Hóa, cách thành phố Thanh Hóa khoảng 130km về phía Tây Bắc. Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông gây ấn tượng với rừng nguyên sinh, hệ động thực vật phong phú, và quần thể các hang động tuyệt đẹp, có giá trị rất lớn về mặt khoa học, kinh tế xã hội và du lịch sinh thái.
Ngoài ra, Pù Luông là nơi sinh sống của cộng đồng dân tộc Thái, Mường; vì thế, bên cạnh cảnh quan thiên nhiên đặc sắc, nơi đây còn thu hút bởi bản sắc văn hóa và cuộc sống bình yên của người dân địa phương.
Pù Luông với diện tích hơn 17.600 ha cùng hệ động thực vật phong phú, Pù Luông gây ấn tượng với du khách bằng vẻ đẹp hoang sơ của những khu rừng rậm nguyên sinh, những thửa ruộng bậc thang cùng với cuộc sống yên bình của đồng bào dân tộc miền núi. Đây là điểm du lịch hấp dẫn dành cho những ai yêu thiên nhiên và muốn khám phá những vùng đất mới.
Ba địa điểm có tiềm năng lớn để khai thác thành khu nghỉ mát tại đây là Bản Đôn nơi có di sản ruộng bậc thang đẹp nhất Pù Luông, Son Bá Mười (xã Lũng Cao) và đỉnh Pù Luông cao 1.700 m tại khu vực xã Thành Sơn. Ngoài ra xung quanh Pù Luông còn có nhiều điểm du lịch nổi tiếng như Bản Lác (Mai Châu), suối Cá Thần Cẩm Lương, Rừng Cúc Phương (Ninh Bình), Thành nhà Hồ (Thanh Hóa),… tạo thành tuyến hành trình du lịch hấp dẫn.

Pù Luông có gì chơi?

Bản Kho Mường – Hang Dơi (Hang Kho Mường)

Trên hành trình lên đỉnh Pù Luông hùng vĩ, có một thung lũng rất đỗi nguyên sơ và mộc mạc mang tên Kho Mường. Đây là một trong những bản vùng cao, khó khăn nhất của xã Thành Sơn, huyện Bá Thước nhưng lại có tiềm năng rất lớn về điều kiện tự nhiên và truyền thống văn hóa để phát triển du lịch cộng đồng.
Đường vào Kho Mường là những cung ngoằn nghèo khúc khuỷu vì đang xây dựng dở dang. Một bên là vách núi, một bên là vực sâu với những thửa ruộng bậc thang vàng óng, những cánh rừng ngút ngàn. Đây là nơi sinh sống của 60 hộ dân, chủ yếu là người dân tộc Thái trắng, với 230 nhân khẩu. Người dân trong bản sinh sống chủ yếu bằng nghề trồng lúa, ngô, sắn… Cuộc sống trong bản đa phần là tự cung tự cấp. Nhờ vào nguồn tài nguyên được thiên nhiên ưu ái ban tặng, người dân đã biết xây dựng những ngôi nhà sàn khang trang để đón khách du lịch đến tham quan.
Một điểm nhấn quan trọng của Bản Kho Mường chính là Hang Kho Mường hay còn gọi là Hang Dơi-hang động bí hiểm bị bỏ quên giữa vùng đấy còn yên ngủ. Lối vào hang là con đường đất cheo leo được cây rừng phủ kín. Từ ngoài vào, Hang Dơi chỉ tầm hơn 100m nhưng lòng hang rộng tới hơn 2.5 km, với rất nhiều ngóc ngách ăn sâu vào lòng đất. Làm nên Hang Kho Mường là những khối đá vôi sừng sững, có lẽ tuổi đời phải hàng triệu năm.

Bản Hiêu – Thác Hiêu

Bản Hiêu và Thác Hiêu thuộc xã Cổ Lũng, huyện Bá Thước, Thanh Hóa. Đến Pù Luông mùa lúa chín, bạn sẽ ngỡ ngàng với con đường dài 25 km từ thị trấn Cành Nàng đến Bản Hiêu bởi hai bên đường là những cánh đồng ruộng bậc thang nằm hai bên bờ suối. Qua khỏi cầu treo bằng gỗ là vào bản.
Bản có hơn một trăm nóc nhà nằm rải rác dọc theo hai bên bờ suối. Những nóc nhà sàn đan xen với các ghềnh thác tạo nên một khung cảnh suối thác – nhà sàn đẹp tựa bức tranh thủy mặc. Cả khúc suối tính từ đầu bản đến cuối bản chỉ chừng gần cây số nhưng có tới 5 thác nước, thác nào cũng mang một nét đẹp riêng không thác nào giống thác nào. Vì vậy, người dân trong bản gọi chung tất cả những thác nước ấy là “Thác Hiêu”và gọi con suối ấy một cách thân thương là “Dòng Hiêu” chứ không gọi là “Suối Hiêu” như cách thông thường.
Thác Hiêu và dòng suối Hiêu bắt nguồn từ hang đá thuộc dãy núi đá vôi của khu sinh cảnh đá vôi Pù Luông – Cúc Phương, tạo nên dòng nước đặc biệt trong xanh. Chiều dài dòng thác khoảng 800 m. Nếu nhìn từ đỉnh, dòng nước chảy đến lưng chừng núi thì tách ra thành 2 nhánh, đổ về 2 hướng khác nhau và hợp lại ở cuối dòng. Theo người dân trong vùng, dòng suối thác Hiêu chảy không bao giờ cạn, luôn có màu trong xanh quanh năm, mát lạnh về mùa hè và ấm áp về mùa đông.

Bản Son – Bá – Mười

Son – Bá – Mười là 3 bản vùng cao của xã Lũng Cao. Nơi này cách trung tâm thành phố khoảng 130 km về phía Tây Bắc và được ví như một Sapa thu nhỏ vì khí hậu mát mẻ, ôn hòa quanh năm, nhiệt độ từ 18-22 độ. Tuy nhiên vì là vùng núi cao nên vào mùa đông, nơi đây khá lạnh đôi khi có tuyết rơi, nhiệt độ có khi xuống đến -1, -2 độ; mùa hè nhiệt độ mát mẻ nhưng về đêm thì nhiệt độ xuống rất thấp.
Son – Bá – Mười còn được gọi với cái tên khác là khu Cao Sơn, thuộc vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông và tiếp giáp với Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn – Ngổ Luông của Hòa Bình. Đúng với cái tên Cao Sơn, các bản làng này nằm tận trên đỉnh của dãy Pha Hé, Pha Chiến, ở độ cao 1.200m so với mực nước biển, chạy song song với mạch núi Pù Luông – Cúc Phương hùng vĩ.
Nằm ở độ cao như vậy, cộng thêm đường lên bản rất khó khăn nên Son – Bá – Mười gần như tách biệt hoàn toàn với các bản làng phía dưới chân núi. Điều này tạo sự hoang sơ rất tự nhiên cho Son – Bá – Mười cũng như rất hấp dẫn rất những ai yêu thích du lịch mạo hiểm. Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ được nhiều tập tục của người Thái cổ, nhà sàn còn giữ nguyên dấu ấn truyền thống, thể hiện rõ nét đặc thù chưa bị ảnh hưởng bởi những kiến trúc hiện đại từ bên ngoài pha tạp vào.

Bản Đôn (Xã Thành Lâm)

Bản Đôn là nơi cư trú chủ yếu của đồng bào dân tộc Thái gồm 76 hộ và 285 nhân khẩu với tổng diện tích tự nhiên trên 125 ha của xã Thành Lâm, huyện miền núi Bá Thước (Thanh Hóa). Khoảng 2 năm trở lại đây, khách du lịch đến với Bản Đôn ngày một nhiều, trong đó khách quốc tế chiếm tới 60%.
Bản Đôn sở hữu cảnh đẹp hoang sơ, với những thửa ruộng bậc thang trải dài, những nếp nhà sàn nằm ven chân đồi thanh bình yên tĩnh. Ấn tượng hơn nữa, khi đến Bản Đôn, du khách sẽ được học cách dệt vải, thưởng thức nhiều hương vị, đặc sản vùng cao như: măng rừng, vịt cỏ, lợn rừng, gà đồi, canh cá… và hơn cả là sự chân thành, nồng nhiệt của người dân địa phương.
Từ Bản Đôn, du khách có thể đi bộ hoặc thuê xe máy để di chuyển đến các điểm du lịch khác trên địa bàn huyện Bá Thước như Bản Hiêu (có Thác Hiêu), bản Kho Mường (khám phá Hang Dơi)…

Chợ phiên Phố Đoàn

Nếu bạn có dịp tới đây vào thứ năm hay chủ nhật hàng tuần thì nhất định phải tham gia phiên chợ Phố Đoàn – nổi tiếng từ thời Pháp thuộc, tại xã Lũng Niêm, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa. Đây là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán những sản vật của người dân tộc Kinh, Mường, Thái ở các xã quanh vùng cùng người dân ở các huyện Tân Lạc, Lạc Sơn… tỉnh Hòa Bình.
Chợ phiên Phố Đoàn mang nét đặc trưng của phiên chợ vùng cao với các mặt hàng tự cung tự cấp là chủ yếu. Hàng hóa tuy đơn sơ nhưng khá phong phú về chủng loại với những sản vật như: trang phục thổ cẩm, rượu cần, các loại rau rừng, côn trùng, hoa quả tươi…
Điều làm nên sức hút cho khách du lịch khi tới chợ là nét văn hóa độc đáo mua bán trao đổi hàng hóa ngang giá trị. Đôi khi, họ không giao dịch bằng tiền, chẳng hạn một con gà có thể đổi lấy hai chục trứng với mớ rau mà hai bên đều thấy thoải mái, vui vẻ. Chỉ cần “ưng cái bụng” là mua ngay, ít khi thấy trả giá, đòi thách.

Thác Muốn (Xã Điền Quang)

Cách thành phố Thanh Hóa chừng 100 km, theo Quốc lộ 217 ngược lên miền non cao, du khách sẽ gặp Thác Muốn, còn gọi là Thác Mơ kỳ thú và thơ mộng. Thác Muốn nằm ở độ cao 500 m so với mực nước biển, chảy từ các khe núi đá trên đỉnh núi Muốn có độ cao hơn 300m. Thác Muốn chảy vào lòng một thung lũng rộng vài ha, rồi từ đó đổ xuống sườn núi tạo thành nhiều tầng thác liên hoàn kế tiếp nhau như hình bậc thang.
Trườn qua 43 tầng thác lớn, nhỏ, cao, thấp khác nhau với chỉ toàn đá, nước và cây rừng trùm kín, dòng suối đổ ra sông Đại Lạn nhập vào dòng Mã Giang hùng vĩ. Điều đặc biệt thú vị khi du khách đến với Thác Mơ là có thể trèo lên 43 tầng thác mà không cần phải bỏ dép bởi loại đá ở đây là đá cát (giống như đá mài), mòn nhẵn nhưng không hề trơn, đổ ra biển rộng.

Thử làm cơm lam

Một trong những món ăn không thể thiếu của của người Mường và người Thái chính là cơm lam. Món này được thực hiện bằng cách cho gạo nếp vào ống tre, giang hoặc nứa tươi và nướng xoay đều trên lửa. Khi gạo chín thành cơm sẽ thơm mùi tre, dùng kèm với nước chấm gia vị được giã từ các loại lá rừng, hoặc muối vừng. Từ “lam” là cách nói của người Thái có nghĩa là “nướng”.
Đến Pù Luông, bạn sẽ có cơ hội tận mắt xem người dân làm món cơm lam từ khâu chặt ống tre tươi trên rừng, chọn loại gạo nếp nương mới gặt, đến khâu chế biến đầy công phu để cho ra đời một bữa ăn dân dã mà ngon lành. Ngoài ra, bạn còn được tham gia cùng làm với họ và tìm hiểu nhiều hơn về cuộc sống hàng ngày của người dân bản địa.

Trekking các bản làng

Ở Pù Luông có một số bản làng sở hữu ruộng bậc thang rất đẹp, bao gồm: Bản Đôn, Bản Ươi, Bản Lặn, Bản Hiêu, Kho Mường. Những cung đường trekking ở đây sẽ mang lại cho bạn cơ hội được trải nghiệm nghiệm văn hóa buôn làng, chèo bè trên sông, cũng như khám phá thêm về cuộc sống mộc mạc, bình dị, nhưng vẫn rất độc đáo, thú vị của người Thái và người Mường.
Để cảm nhận được vẻ đẹp tựa tranh của Pù Luông, bạn nhớ thu xếp đến đây vào hai thời điểm vàng là tháng 5 – 6 hoặc tháng 9 – 10 nhé.

Thám hiểm rừng xanh

Đặc biệt, với bạn ưa mạo hiểm và có sức khỏe tốt, chắc chắn không thể bỏ qua thử thách băng rừng, lội suối, leo núi leo đồi để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của Pù Luông. Phần thưởng cho những cố gắng của bạn chính là tầm nhìn bao quát rực rỡ của núi rừng, bản làng từ đỉnh Pù Luông cao 1.700m.
Hoạt động thám hiểm này phù hợp với thanh thiếu niên lẫn người lớn, tùy thuộc vào sức bền và kỹ năng của bạn. Chắc chắn, sau lần chuyến đi rừng ở Pù Luông, bạn sẽ thu về vô vàn kỷ niệm đẹp và những bài học quý về kỹ năng sinh tồn.

Check-in đỉnh núi Pù Luông

Được ví như “thiên đường giữa đại ngàn”, Pù Luông sở hữu cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ quanh năm mây mù giăng kín. Nếu ai thức dậy vào sáng sớm, nhìn qua khung cửa sổ sẽ thấy từng khóm mây trôi trên đỉnh Pù Luông, có khi mây bay là là lướt nhẹ qua mặt. Mây và núi hoà quyện vào nhau, hư hư thực thực, mọi thứ dường như không chuyển động, chỉ có duy nhất sự tĩnh lặng tuyệt đối của núi rừng.
Nếu bạn là người ưa thích mạo hiểm, có lẽ việc chinh phục đỉnh núi cao 1.700m so với mực nước biển là trải nghiệm thú vị nhất ở Pù Luông. Bạn sẽ mất khoảng 6-8 tiếng trong điều kiện thời tiết tốt để có thể lên đến đỉnh. Nhưng khi lên tới nơi bạn sẽ hoàn toàn bị choáng ngợp bởi phong cảnh của núi rừng, những cánh đồng bạt ngàn, đâu đó lấp ló những mái nhà sàn nằm lác đác trong thung lũng dưới chân núi.
Trên đỉnh Pù Luông, bạn sẽ được tận hưởng cảm giác chiến thắng khi chinh phục đỉnh vinh quang. Ngoài ra, các bạn có thể dựng trại trên đỉnh để ăn uống nghỉ ngơi qua đêm và xuống núi vào hôm sau.

Ăn gì ở Pù Luông?

Cơm lam

Trên mâm cơm của người dân Pù Luông không thể thiếu món cơm lam “thần thánh”, nên nếu bạn đến Pù Luông thì nhất định phải thưởng thức món ăn bình dị nhưng không kém phần hấp dẫn này.

Cá suối

Cá suối nướng thơm lừng là món ăn bạn phải thử khi tới vùng núi rừng Pù Luông. Những con cá tươi được bắt từ suối, tẩm ướp gia vị đặc biệt và nướng trên bếp than nóng rực. Món ăn này sẽ trở nên đặc biệt ấn tượng hơn vào những buổi tối se lạnh hay những ngày cuối năm ở Pù Luông.

Vịt Cổ Lũng

Món vịt Cổ Lũng trứ danh vốn là đặc sản Pù Luông. Vịt ở đây được chăn thả, tự kiếm ăn ở ngoài đồng, ngoài suối, nên thịt rất chắc và thơm. Vịt Cổ Lũng có thể được chế biến thành nhiều món ăn, nhưng ngon nhất là vịt quay béo giòn, khiến thực khách nhớ mãi.

Gà đồi

Tương tự như vịt, gà ở Pù Luông cũng được thả tự nhiên trên đồi, và cho ăn thóc. Gà đồi Pù Luông thường được luộc hoặc nướng, dùng kèm với nước chấm có công thức độc đáo của người Thái, mà bạn không thể tìm thấy ở đâu khác.

Lợn cỏ

Lợn cỏ là vật nuôi của người Mường, được thả rông trên đồi nên không ngạc nhiên khi thịt lợn rất săn chắc, ít mỡ và ngọt thơm. Thịt lợn cỏ thường được nướng chín vàng, sau đó thái mỏng và thưởng thức cùng với cơm lam.

Ốc đá

Ngoài những món thịt nướng quen thuộc của vùng cao, bạn phải thử thêm món ốc đá để cảm nhận được hết tinh túy ẩm thực của Pù Luông. Khi mùa mưa đến, người dân bắt ốc ở hang đá, sau đó luộc đơn giản với sả và gừng để giữ được hương vị thơm ngon của ốc.

Măng đắng

Măng đắng chấm muối trộn mắc khén – một món khó ăn nhưng dễ gây nghiện. Măng đắng mọc quanh năm, nhưng dễ tìm thấy hơn vào mùa mưa. Hãy đến Pù Luông để thưởng thức món măng đắng để nhận ra rằng, đôi khi cao lương mỹ vị lại không bằng những món ăn mộc mạc như thế.